:: Cuando examen les abeyes ::

«Tira un aire de castañes, a destiempu, que paez que va tremar el terrén d'aricios ensin necesidá que nadie los demia. Xente notable de la nuestra pequeña República de les Lletres amosó últimamente la so cansedá d'una manera inequívoca. Tar cansu ye un estáu personal que nun almite discusión. Y, d'otru llau, siempre se dio ente nosotros una vena xeremiaca d'intensidá fluctuante. Agora, paezme que nada nun vamos sacar d'andar en sollutos, nin pa nenguna sociedá tienen llamamientu les actitúes qu'arrecienden a pesimismu o a derrota.

»Ye posible que'l problema de l'Asturies que queremos, meyor y más xusta, seya una cuestión de númberos, como dicía Víctor Manuel. O el fechu de que, como apuntaba hai poco Lluis Xabel Álvarez, nun tengamos envergadura, sinón envergablanda. Pero lo poco y lo muncho son asuntos relativos; y la mesma naturaleza fai que les envergablandes se volvian envergadures cuando la ocasión lo merez. Pa min que ye más aína una cuestión de sintase: Asturies ye una oración con sintase deficiente, onde'l suxetu fai de complementu circunstancial y onde'l verbu nun se topa nenyuri. Una oración asina nun espresa nengún estáu nin nenguna acción, nun ye comprensible. Y, efectivamente, la mayoría de la xente nun ye a comprendela, por más que ta tan avezada a oyela que-y paez adivinar dalgún sentíu, inclusive profundu. Asina les coses, paez que lo que se sigue ye evidente: la oración gramatical que ye Asturies tendrá que s'espresar con sintase, lésicu y morfoloxía correctes. Pa que tol mundu la entendia.

»Cuando entamó'l Surdimientu, quixemos facer comprensible la oración, dotala del so suxetu y del so verbu, colocar los complementos circunstanciales nel so llugar propiu. Pero'l nuestru conocimientu sintácticu nun diba mui allá y saliónos un enunciáu daqué revesosu, daqué inconsistente, un poco pueril. Y sicasí, la necesidá d'una espresión comprensible yera tala, que la nueva oración empezó a entendese. Por eso, esa nave na que nos embarquemos daquella, pesie al so rumbu erráticu, pesie a too, avanzó. El güelpe de timón de la I Xunta d'Escritores púnxola nel rumbu correctu y sentó nos bancos a los meyores remeros. Agora paez que los remeros tán cansos y sienten la tentación de dexar la nave al debalu, al sabor del corriente.

»Va poco facía Xuan Bello una distinción pertinente ente Lliteratura y Sistema Lliterariu. Y calificaba de fracasu'l recorríu pel nuevu rumbu que tomemos na Xunta d'Escritores mientada enantes. Vaiga per delantre que yo nun considero los resultaos un fracasu, sinón una etapa frutiega que se cumplió: nunes coses túvose ésitu y n'otres non. Garrar el rumbu adecuáu foi, ensin duldar, un ésitu en xunto. Bastará con acordase de cómo tábemos a pique de naufragar. Facer de la llingua asturiana un instrumentu válidu, capaz y flesible, civilizáu, foi otru ésitu. Consiguir qu'esa mesma llingua fora, cada vez más, parte del sentimientu d'identidá consciente de tolos asturianos, foi tamién un ésitu. Poco que seya, hai que reconocer que la llingua asturiana avanzó a posiciones de más centralidá dende la situación de marxinalidá na que taba. L'asturianu ye, agora, más llingua de comunicación pública y más llingua d'identificación de los asturianos, más instrumentu común y menos arma de politización partidista. Y digo llingua, non patués étnico-folclóricu. Finalmente, biltó -tímida, débil- una manera de ver y espresar el mundu propia, sustantiva, non adxetiva nin circunstancial. Lo demás, ciertamente, habrá que lo poner na cuenta de los gastos: los cantíos de Sirenes que a toos nos encantexen, poco o muncho; les Circes que nos prometen paraísos y acaben trancándonos nuna corripa; los lestrígones caníbales, de los qu'hai tantos ente nosotros; les vanidaes, los prexuicios, les actitúes suicides de los que piden reinos que nun son d'esti mundu. Pero'l nuestru problema fundamental ye decidir si esti ye'l llímite, si vamos conformanos y permitir que nos pongan definitivamente una allendadora y nos mantengan acorripiaos nel llugar onde fuimos a llegar. Ye una decisión nuestra. Y na mio opinión, al que quier avanzar nu'hai allambre que lu llindie.

»Nun hai realmente casi nada d'un Sistema Lliterariu Asturianu como Xuan Bello lu define. Casi nada. Pero esi casi tamién cuenta. Y nun lu pue haber, porque esi Sistema nun depende mayormente d'una lliteratura bona o mala, sinón de la esistencia d'una cultura estructurada como espresión d'una comunidá, d'un país. Y de los instrumentos d'esa estructura: escolarización, medios de comunicación, conciencia d'identidá común de la sociedá, polítiques de sofitu, valorización y prestixu... Poco hai d'eso n'Asturies, casi nada. Y esi ye'l nuedu de la cuestión asturiana: la dicotomía ente provincia / país. Una provincia nun tien esa estructuración; un país, sí. Y nosotros, los asturianos, tamos aballando ente una posición y la otra. Y los asturianistes, tamos aballando ente quedanos na nuestra xaulina o abrinos a la sociedá con tola fuercia posible, con toles posibilidaes d'incidir nella, d'informala y de convencela. Y con toles consecuencies. A min paezme que nesti momentu yá toca facelo ensin complexu nengún, pero con sencia: ye, creo yo, nes circunstancies d'anguaño, l'únicu camín abiertu que lleva a la meta que nos propunxemos.

»Falé de país, arremente: una palabra d'amplitú semántica suficiente y comprensiva, na que creo que podemos alcontranos toos: los que creen qu'esi país -Asturies- ye una rexón, los que creen que ye una nación, los que tienen a esgaya con llamalu comunidá autónoma. Podemos alcontranos toos ehí; toos menos los qu'aspiren a una categoría provincial pa Asturies, aquellos que propicien una Asturies convertida nun meru departamentu administrativu: nuna provincia. Hai políticos qu'aspiren a eso, a la provincialidá; pero escurque hai otros que perciben esta tierra como país. Hora ye de qu'estos políticos dexen atrás los sos complexos y actúen como lo que son, como políticos, con idees, con proxectos, con responsabilidá. Va de so qu'una acción política que frene'l declive xeneral d'esti país nun ye asuntu que competia namás a aquellos que defenden los derechos llingüísticos de los asturianofalantes. La resolución de la cuestión llingüística ye solo un aspectu más de la percepción d'Asturies como país. Tanto ye así, que la esistencia d'esti problema concretu n'Asturies, contra lo que pasa nel restu d'España, ye únicamenente'l resultáu de la voluntá d'unos cuantos políticos de la provincialidá. Ellos crearon un problema al conculcar unos derechos. Como resultáu, Asturies ye l"únicu llugar d'España onde continúa, no llingüístico, l'estáu de coses del franquismu, edulcoráu pero sensiblemente'l mesmu. Vese claro que vivir güei n'España con una percepción provincial ye aceptar ser un individu minorizáu, un simple administráu. Pero que nun s'engañe nadie: esa percepción provincial de los nuestros gobernantes afecta tolos estratos de la vida colectiva y individual, desde'l trabayu a l'ociu y desde la guardería a la cultura. Y cuando s'acabe'l maná, vamos topanos nuna situación de notable indefensión, si prospera esi proxectu de l'Asturies provincial.

»Quede claro qu'esti país billingüe se constrúi tanto en castellanu, como n'asturianu, como nel gallegu d'Asturies. Hai conculcación de derechos llingüísticos n'Asturies, pero nenguna falta de cohesión na sociedá por motivu de llingua: toos somos asturianos, toos sociedá asturiana, toos el país. La contribución al nuestru futuru vien de tolos llaos y en toles llingües territoriales d'esti país. Nun pue ser d'otra manera nin debe de ser d'otra manera. Demasiao tiempu yá la cultura asturiana que s'espresa n'asturianu entró nel camín de considerase a sí mesma, na práctica, un meru subsistema, una cultura subsidiaria. Falsa percepción, puru complexu. Esi ye un camín que lleva ensin vuelta a la reserva, al ghetto, a la pura ritualidá, a la inoperancia. Convendrá pensar y afirmar con palabres y con fechos, con tenacidá y con eficacia, que la llingua asturiana, la cultura asturiana que s'espresa nesa llingua, son parte del sistema, parte fundamental del sistema que constitúi la sociedá asturiana. El camín del marxe a la centralidá yá viemos que ye revesosu; pero ye l'únicu. Acabada la etapa qu'arrancó na I Xunta d'Escritores, nun queda sinón siguir adelantre. Y ye obvio per ónde siguir: la cooficialidá, de verdá, non como eslogan ritual. Tamos meyor preparaos que nunca, tamos preparaos, simplente, pa encarar esi retu con solvencia. Pero hai que salir del ghetto definitivamente y con determín. Informar, proponer,convencer. Sin descansu, con firmeza; pero con prudencia, con respetu, con percuru. Y ensin complexos. Demasies veces, aquel que cree tener del so llau la razón y la xusticia piensa que los demás van ver y aceptar esa razón y esa xusticia de manera automática. Y cuando nun pasa así, conviértese él mesmu nun adorador solipsista de la so propia pureza o nun individu frustráu. Nun pue ser esi'l métodu d'aunir voluntaes. Nin tampoco el reburdiar continu, la quexa enritada, el fustacar na mancadura. La llingua asturiana, como toles llingües, proporciona placer, cultura, riqueza, allegría al que la usa y la conoz. Ye un regalu, non una carga. Una allegría, non un sufrimientu. A nosotros correspuéndenos tresmitir esa allegría, esa riqueza, esi placer, a toos, a los que la falen davezu y a los que non. Eso nun quita un ris a la firmeza na reivindicación; polo contrario, afírmala.

»Quixera saber si nosotros, los asturianistes, o los que seyan, los que percibimos Asturies como país, seremos capaces d'entamar esi gran desembarcu na sociedá asturiana, la nuestra gran asignatura pendiente. Porque ensin la sociedá asturiana, nada nun vamos facer. Nós, qu'organizamos Xuntes d'Escritores, premios lliterarios, conciertos, Congresos de llingua o de lliteratura, programes televisivos, asociaciones culturales...¿seremos quién a organizanos toos, de manera total, ensin canibalismos, col obxetivu claru y común d'esplicar qué significa la cooficialidá de llingües a los ciudadanos d'Asturies? ¿Seremos quién a organizar un Debate continuáu y públicu, un Congresu sobre la Cooficialidá, ensin restricciones, endrezáu a los que piensen uno y a los que piensen otro, a los favoratibles y a los contrarios?. Porque'l primer pasu tenemos que dalu nosotros. Ata'l momentu, coláronnos bien de goles los amantes de la provincia. En ficies d'ellos, la cooficialidá de llingües significa imposición, agresión, gastu, mesmamente separatismu. Eso ye lo que llega a los ciudadanos d'Asturies, esa ye la so información más machaconamente repetida. El gobiernu mesmu yá se curó en salú pol conocíu procedimientu de recurrir al dictame d'una «comisión amiga». Al mio entender, toos esos actos esixen una respuesta común, continuada, repetida, ensin posa. Y nun se trata simplemente d'esplicar los derechos llingüísticos. Hai que algamar, yá mesmo, unes conclusiones que permitian al ciudadanu salir del terrén de l'abstracción y saber qué significa la cooficialidá de llingües nel modelu concretu d'Asturies. Cuál ye concretamente'l modelu de cooficialidá que proponemos. Nun se trata de redactar la llei. Pero sí d'allonxar eses fantames que difunde'l poder provincial, eses comparances vagues con modelos llingüísticos que nun tienen por qué ser el nuestru, eses gordes mentires que faen tan difícil el diálogu seriu y serenu. Porque tenemos qu'apelar a la sociedá y pa ello la sociedá tien que saber. La cuestión de la cooficialidá de la llingua asturiana nun ye asuntu que puea ventilar nenguna comisión d'espertos. La situación ye tala como pa echar tola carne na pota. ¿Seremos, entós, capaces de llevar adelantre un procesu común, toos y cadún, toles organizaciones? Non tal o cual actu: un procesu común, masivu, organizáu, intensu, continuu, serenu. ¿O vamos sentanos a lloramicar y a llamber les encetadures? Non, nun podemos abandonar el campu antes qu'acabe'l partíu. Nin llimitanos a dar unes patadines. Hai que xugar. Y hai que xugar pa ganar».

Firma: Xosé Gago. Les Noticies, 31/01/08.